สรุปเกี่ยวกับการคิด

ความหมายของการคิด

   พจนานุกรม  ฉบับราชบัณฑติยสถาน  พ.ศ. ๒๕๔๒ (๒๕๔๖ : ๒๕๑) ให้ความหมายของค าว่า          “การคิด” ไว้ว่า “คิด ก. ทำให้ปรากฏเป็นรูป หรือประกอบใคร่ครวญ ไต่ตรองให้เป็นรูปหรือเร่ือง            ขึ้นในใจ”  ส่วนกิลฟอร์ดและคณะ (Guilford, T.P. อ้างใน วรรณคดี ม้าล าพอง, ๒๕๔๙ : ๔)                 บอกว่า “...วิธีการคิด (Operation) หมายถึง กระบวนการทางสมองแบบต่างๆ มีส่วนประกอบย่อย          ห้าส่วน คือ การรู้จักและเข้าใจ ความจ า การคิดแบบอเนกนัย การคิดแบบเอกนัยและการประเมินค่า”  เกี่ยวกับเร่ืองนี้  ไมออนรี่ (อ้างใน สุวิทย์ มูลค า, ๒๕๔๗ : ๙) กล่าวว่า “การคิด คือ การค้นหา ความหมายผู้ที่คิด  คือผู้ที่ก าลังค้นหาความหมายของอะไรบางอย่าง นั่นคือก าลังใช้สติปัญญาของตนทำความเข้าใจกับการนำาความรู้ใหม่ที่ได้เข้ารวมกับความรู้เดิมหรือประสบการณ์ที่มีอยู่ เพื่อค้นหา คำตอบว่าคืออะไร  หรือกล่าวอีกแบบหนึ่งว่าเป็นการเอาข้อมูลที่เพิ่งรับเข้ามาใหม่ไปรวมกับข้อมูลที่มี อยู่เดิม”     ดังนั้นการคิดจึงหมายถึงการใคร่ครวญในแง่มุมต่างๆ เพื่อค้นหาความหมายของข้อมูลหรือ สิ่งเร้าเพื่อหาค าตอบ การตัดสินใจ หรือสร้างสรรค์สิ่งใหม่ โดยใช้กระบวนการท างานของสมอง                 มาประกอบกับประสบการณเ์ดิมที่มีในตัวเจ้าของความคิดนั้น ซึ่งนับว่ามีความส าคัญยิ่ง

เมื่อคิด  มีการทำให้ปรากฏ เป็นรูปหรือเป็นภาพในใจ มีการใคร่ครวญ ใตร่ตรอง คาดคะเน คำนวณ มุ่ง จงใจ ตั้งใจและนึก เป็นการทำงานของสมอง การจะรู้ว่าคนคิดอะไรจะต้องสังเกตดูจากพฤติกรรมที่แสดงออกมา หรือคำพูดที่พูดออกมา ดังฮิลการ์ด (Hilgard) การคิดเป็นพฤติกรรมที่เกิดขึ้นในสมอง อันเนื่องมาจากการใช้สัญลักษณ์แทนสิ่งของ เหตุการณ์ต่างๆ  บรูโน(Bruno) ให้การคิดเป็นกระบวนการทางสมองที่ใช้สัญลักษณ์จินตภาพ ความคิดเห็น ความคิดรวบยอด แทนประสบการณ์ทางสมองในระดับสูง กระบวนการเหล่านี้ได้แก่ตรรกศาสตร์ คณิตศาสตร์ ภาษา จินตนาการ ความใส่ใจ เชาว์ ปัญญา ความคิดสร้างสรรค์และอื่นๆ  แมทลิน (Matlin)ให้การคิดเป็นกิจกรรมทางสมอง เป็นกระบวนการทางปัญญา ประกอบด้วยการสัมผัส การรับรู้ การรวบรวม การจำ การรื้อฟื้นข้อมูลเก่า หรือประสบการณ์ โดยนำข้อมูลข่าวสารเก็บไว้เป็นระบบ การคิดเป็นการจัดข้อมูลข่าวสารใหม่กับการข้อมูลเก่า ผลการจัดสามารถแสดงออกมาภายนอกให้ผู้อื่นรับรู้ได้   

รอเจอร์ สเพอร์รี และรอเบิร์ต ออร์นสไตน์  ได้แบ่งสมองคนออกเป็นสองซีก ซ้ายและขวา

                สมองซีกซ้ายควบคุมดูแลพฤติกรรม เรื่องต่างๆ คือ 1) การคิดทางเดียวเรื่องใดเรื่องหนึ่ง 2)การคิดวิเคราะห์แยกแยะ 3) การใช้ตรรกศาสตร์และเหตุผลทางคณิตศาสตร์ 4) การใช้ภาษาทั้งอ่านเขียนและพูด  รวมทั้งการควบคุม การกระทำ การฟัง การเห็น การสัมผัสต่างๆ ของร่างกายทางซีกขวา ส่งเสริมการทำงานเป็นระบบ วิทยาศาสตร์ และการแสดงออก
                สมองซีกขวา ควบคุมดูแลเรื่องต่างๆ คือ 1) การคิดสร้างสรรค์ 2)การคิดเชิงขนาน ที่คิดหลายเรื่องแต่ละเรื่องไม่เกี่ยวข้องกัน 3) การคิดสังเคราะห์สร้างสิ่งใหม่ 4)การเห็นเชิงมิติ  กว้าง ยาว ลึก 5)การเคลื่อนไหวของร่างกาย ความรัก ความเมตตา รวมถึงสัญชาติญาณ และลางสังหรณ์ต่างๆ    ส่งเสริมการคิดสร้างสรรค์ จริยธรรม อารมณ์ อ่อนไหว การทำงานในทางศิลปะศาสตร์(Arts) เป็นส่วนใหญ่ นอกจากนี้ยังทำงานความคุมสมองซีกซ้าย

ธรรมชาติของการคิด  

- กระบวนการทางสมอง เกิดขึ้นเกือบตลอดเวลา ห้ามการคิดไม่ได้ จึงต้องแสวงหาหนทางหรือพัฒนาการคิดของคนให้คิดแล้วได้ประโยชน์ ทั้งต่อตัวเองและสังคม
- การคิดเป็นกระบวนการที่มีความต่อเนื่อง กระบวนการคิดมีขั้นตอนแตกต่างกันไป แล้วแต่ประเภทการคิด
- สามารถกำหนดให้มนุษย์คิด โดยกำหนดเงื่อนไข การปฏิบัติ และกิจกรรมที่ต้องใช้ความคิด
-การคิดแต่ละลักษณะมีจุดมุ่งหมายวิธีการ และขั้นตอนการคิดของตนเอง เช่นการคิดอย่างมีวิจารณญานและการคิดสร้างสรรค์
- การคิดเป็นความสามารถที่เรียนรู้ พัฒนาได้  ความสามารถในการคิดไม่ใช่พรสรรค์ ที่สามารถเรียนรู้ ฝึก และพัฒนาได้เหมือนทักษะอื่นๆ เช่นการเล่นกีฬา คิดเลขเร็วเป็นต้น

องค์ประกอบการคิด
1. สิ่งเร้า เป็นตัวกระตุ้นให้เกิดการคิด เกิดการรับรู้ อาจเป็นวัตถุ สิ่งของ ภาพ เสียง ข้อมูล สัญลักษณ์ กิจกรรม สภาวการณ์ต่างๆ ที่ทำให้เกิดปัญหา ความสงสัย ความขัดแย้งยุ่งยาก สมองจะได้รับการกระตุ้นให้คิดมากขึ้นเพื่อแก้ปัญหา
2)  การรับรู้ประสาทสัมผัสทั้ง 5  ตา หู จมูก ลิ้น กาย
3) จุดมุ่งหมายในการคิด แน่นอนว่าต้องการผลการคิดเพื่ออะไร เช่นเพื่อตัดสินใจว่า ทำหรือไม่ทำ เพื่อแก้ปัญหา เพื่อให้ได้ความรู้ใหม่ เพื่อสร้างสรรค์งานใหม่
                การมีจุดมุ่งหมายในการคิดจะช่วยให้คิดได้ถูกทาง เลือกใช้วิธีคิดที่ถูกต้อง และได้ผลการคิดตรงตามความต้องการ
4)  วิธีคิด คิดอย่างไรเพื่อให้ตัดสินใจได้ถูกต้อง แก้ปัญหาได้ ได้คำตอบที่ถูกต้อง หรือสร้างสรรค์สิ่งใหม่ เลือกวิธีคิดให้ตรงกับจุดมุ่งหมาย เช่นคิดเพื่อตัดสินใจ
-คิดให้ได้คำตอบที่ถูกต้อง ...วิธี คิดอย่างมีวิจารณญาน
-คิดเพื่อแก้ปัญหา  ... วิธี คิดแบบแก้ปัญหา
-คิดให้ได้ผลงานใหม่ ...วิธีคิดแบบสร้างสรรค์
5) ข้อมูลเนื้อหา   การคิดแต่ละครั้งต้องมีเรื่องที่คิด คิดอะไร (ข้อมูล เนื้อหา) และคิดอย่างไร (ขั้นตอนการคิด)
ข้อมูลหรือเนื้อหา ที่ใช้ประกอบการคิด ได้แก่ ความรู้ และประสบการณ์ บุคคลที่มีข้อมูลหรือเนื้อหาประกอบการคิด มากกว่า คุณภาพข้อมูลเนื้อหายิ่งดีเท่าใด จะได้ผลการคิดที่มีคุณภาพมากขึ้นเท่านั้น

การคิดเกิดขึ้นอย่างไร
 -เกิดจากการมีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งเร้า จากการสัมผัสรับรู้ ตามสถานการณ์ สิ่งแวดล้อม และข้อมูล แล้วเกิดปัญหา เกิดความสงสัย เกิดความขัดแย้ง ขึ้นในสมอง เป็นภาวะที่ไม่สมดุล เกิดความทุกข์ มีความเครียด จึงทำให้คิดหาหนทาง หาวิธีแก้ปัญหา ตอบข้อสงสัย ขจัดความขัดแย้งให้หมดไป เข้าสู่ภาวะสมดุล ที่ไม่เครียด

 ประเภทการคิด

1) ทักษะการคิดพื้นฐาน ได้แก่ การสังเกต จำแนก แยกแยะ เปรียบเทียบ จัดกลุ่ม จัดหมวดหมู่ การเชื่อมโยงสัมพันธ์ การจัดลำดับ การให้เหตุผล การเดาคาดคะเน ตั้งสมมุติฐาน การประเมิน การตัดสินใจ การเลือก การให้ความหมาย ตีความ แปลความหมาย สรุป ระบุเรื่องราวสำคัญ
2) ทักษะการคิดระดับสูง ได้แก่การคิดอย่างมีวิจารณญาณ การคิดสร้างสรรค์ การคิดแก้ปัญหา จะเห็นว่าการคิดในระดับสูงใช้ทักษะการคิดพื้นฐานเป็นองค์ประกอบหลายอย่าง

กระบวนการคิดแก้ปัญหา
1) ระบุปัญหา  2) วิเคราะห์สาเหตุปัญหา  3)แสวงหาแนวทางแก้ปัญหา  4)เลือกทางแก้ปัญหาที่ดีที่สุด   5)ลงมือดำเนินการแก้ปัญหาตามวิธีที่เลือก (การกระทำถือว่าเป็นการคิดอย่างหนึ่ง) 6) รวบรวมข้อมูล และวิเคราะห์ข้อมูลจากผลการลงมือแก้ปัญหา 7) สรุปผลการแก้ปัญหา

การคิดมีวิจารณญาณ
จุดมุ่งหมายเพื่อให้ได้ผลของการคิดที่ผ่านการกลั่นกรองอย่างดีแล้ว
ขั้นตอนวิธีการ
1) ระบุปัญหา ทำความเข้าใจปัญหา ตั้งสมมุติฐานคิดเดาคำตอบ รวบรวมข้อมูลที่เกี่ยวข้อง พิจารณาความน่าเชื่อถือ ความเพียงพอของข้อมูล มีหลักฐาน แหล่งข้อมูล
2) วิเคราะห์ เปรียบเทียบ จัดกลุ่ม จัดลำดับ
3) สรุป
4) ตัดสินใจ

การคิดสร้างสรรค์
จุดมุ่งหมาย เพื่อให้ได้ความใหม่ ผลงานใหม่ แตกต่างจากเดิม ไม่เคยมีมาก่อน
ขั้นตอนวิธีการ
1) ระบุผลงานการกระทำหรือสิ่งประดิษฐ์ที่มีอยู่แล้ว ตามกรอบความคิดเดิมออกมาให้มากที่สุด ให้มีความหลากหลายประเภท หลายทิศทาง หลายรูปแบบ
2) ระบุผลงาน การกระทำหรือ สิ่งประดิษฐ์นั้นใหม่ให้ต่างออกไปจากขอบเขต เหนือกรอบความคิดเดิม ให้ได้ความแปลกใหม่ มีความแตกต่างจากธรรมดา ไม่ซ้ำกับสิ่งที่มีในปัจจุบัน

ระดับการรู้คิดตามเบนจามิน บลูม